Story Circle (Vòng Tròn Câu Chuyện) là cấu trúc kể chuyện gồm 8 bước do Dan Harmon phát triển, thường được biên kịch sử dụng để phác thảo ý tưởng hoặc kiểm tra lại câu chuyện sau khi hoàn thiện.
Kể chuyện là thứ mà bất kỳ ai cũng có thể làm được. Nhưng tại sao cùng một câu chuyện, có người kể rất cuốn hút, có người kể xong lại không đọng lại được gì? Bí quyết nằm ở việc hiểu và áp dụng cấu trúc, thứ mà biên kịch nào cũng phải có, không cần nhiều chỉ cần sâu.
Trong đó, Story Circle là một cấu trúc mình khá thích vì cực kỳ đơn giản, dễ áp dụng nhưng rất hiệu quả. Cấu trúc này mình thường dùng trong giai đoạn phác thảo ý tưởng để cho ra bản tóm tắt (Synopsis).
Story Circle là gì?
Story Circle (hay còn được biết đến với tên gọi Vòng Tròn Câu Chuyện), là một dạng cấu trúc kể chuyện được phát triển bởi nhà sản xuất kiêm biên kịch Dan Harmon. Là cấu trúc giản lược, chắt lọc những tinh túy của cấu trúc truyền thống The Hero’s Journey và Cấu Trúc 3 Hồi.
Hình dung đơn giản là có một vòng tròn, và chúng ta sẽ theo chân nhân vật chính qua 8 chặng. Bắt đầu từ việc nhân vật ở trong vùng an toàn, sau đó mạo hiểm bước vào thế giới mới để tìm điều họ mong muốn. Nhân vật phải thích nghi, học hỏi, đấu tranh và đạt được mong muốn nhưng phải trả giá đắt. Và cuối cùng trở về điểm bắt đầu với một diện mạo mới.
8 bước trong Vòng tròn câu chuyện
Để dễ hình dung, mình sẽ phân tích 8 bước này cùng ví dụ phim Flow, một tác phẩm “ẵm” giải Oscar cho “Phim hoạt hình xuất sắc nhất”, giải Quả Cầu Vàng “Phim hoạt hình xuất sắc nhất” và giải Film Independent Spirit Award “Phim quốc tế xuất sắc nhất”.
1. YOU (Nhân vật ở trong vùng an toàn…)
Nhân vật của bạn là ai? Vùng an toàn của nhân vật là gì? Đây là cái nhìn tổng thể trước khi có điều điên rồ nào đó xảy ra. Bước thiết lập này rất quan trọng, là thứ trực quan nhất để người xem so sánh và nhận ra ý nghĩa của sự thay đổi sau này.
“Vùng an toàn” này có thể không tốt đẹp gì, nhưng nó khiến nhân vật của bạn cảm thấy thoải mái. Hãy giới thiệu trong 1/8 câu chuyện, sao cho tạo được kết nối với khán giả nhưng đừng kỹ quá, nếu không muốn khán giả ngáp trong rạp.
Trong Flow, một thế giới hậu tận thế, chú mèo “Mèo Xám” sống một mình, bình yên trong căn nhà gỗ, nơi không có dấu vết con người. Thứ duy nhất khiến Mèo Xám kết nối với thế giới bên ngoài là khi đi tìm thức ăn, cạnh tranh với những con vật khác.
2. NEED (Nhân vật có mong muốn gì đó…)
Nhân vật của bạn muốn gì?
Sau khi chúng ta đã làm quen với nhân vật chính và thế giới của họ, một sự việc nào đó xảy ra làm xáo trộn “vùng an toàn”, khiến cho nhân vật nảy sinh nhu cầu và hình thành mục tiêu: một thứ cần đạt được hoặc vấn đề cần giải quyết, thúc đẩy nhân vật thay đổi và hành động.
Trong Flow, cơn lũ bất ngờ xuất hiện, nhấn chìm ngôi nhà của Mèo Xám. Nước dâng không ngừng, và bản năng sinh tồn khơi lên nhu cầu tìm nơi ở mới.
Hãy cho nhân vật của bạn một “nhu cầu” đủ mạnh, để khán giả phải đồng thuận với quyết định bước vào hành trình sau đó của nhân vật và đặt ra câu hỏi: liệu nhân vật có đạt được mục tiêu không?
3. GO (Bước ra khỏi vùng an toàn…)
Đây là khoảnh khắc mà nhân vật của bạn buộc phải bước ra khỏi “vùng an toàn”.
Chặng này tương đương với nhịp “Break into 2” trong Save the Cat, nhân vật phải CHỦ ĐỘNG bước vào hành trình ngay cả khi bản thân bị “lôi kéo” hoặc “không thích”.
Trong Flow, Mèo Xám leo lên tượng mèo cao nhất nhưng nước vẫn đuổi kịp một cách nhanh chóng. May mắn có một chiếc thuyền đi ngang qua, Mèo Xám chọn cách trèo lên chiếc thuyền có Capybara ở trong đó.
4. SEARCH (Tìm kiếm và thích nghi…)
Ra khỏi “vùng an toàn” thì đi đâu?
Đây là lúc mà nhân vật phải “thích nghi” với thế giới mới và “tìm kiếm” đường đi đạt được điều mình muốn. Một loạt chướng ngại vật xuất hiện, có thể là kẻ thù hoặc những tình huống mà nhân vật chưa từng trải qua trước đây.
Được xem là giai đoạn “đào tạo”, vì ở chặng này, nhân vật sẽ gặp gỡ những người bạn, cố vấn mới và nhận được sự hỗ trợ hữu ích cho chặng đường phía trước.
Nhân vật càng lạ lẫm với thế giới mới, câu chuyện càng thú vị. Nhân vật của bạn có thể thích hoặc không thích thế giới mới, nhưng họ chỉ có 1 lựa chọn là phải vượt qua.
Giống như việc, bạn đến một đất nước xa lạ nhưng không có ngôn ngữ hay hiểu biết nào về văn hóa. Và giờ là lúc phải bạn làm quen, học hỏi và vượt qua các thử thách cho đến khi thành công.
Trong những bộ phim trinh thám, đây là lúc nhân vật thám tử điều tra, nghiên cứu, tìm kiếm lời giải của vụ án.
Trong những bộ phim anh hùng, đây là lúc nhân vật học về kỹ năng, rèn giũa để trở nên phi thường.
Trong những bộ phim tình cảm, đây là lúc cặp đôi trải qua thử thách và những điều mới lạ cùng nhau.
Còn trong Flow, Mèo Xám bị rơi xuống nước trong lúc bắt cá, được Cá Voi và Chim Thư Ký cứu; Vượn Cáo nhập hội; gặp lại chú chó Labrador và bị hội Chim Thư Ký tấn công… “sống chung” với những người bạn đồng hành mới.
5. FIND (Đạt được một kết quả…)
Sau một nửa cuộc hành trình, vũng vẫy trong “thế giới mới”, nhân vật của bạn cuối cùng cũng đã có được một kết quả gì đó, có thể là thành công hay thất bại.
Bước số 5 này hoàn toàn tương ứng với điểm Midpoint với những ai đã quen thuộc với cấu trúc của Syd Field hay Blake Snyder. Đồng nghĩa, tại chặng này điều nhân vật đạt được không phải là thứ nhân vật thực sự cần. Có một thứ gì đó lớn lao hơn ở phía sau.
Ví dụ như bạn luôn muốn trở nên giàu có. Bạn đã chật vật xoay xở nhiều năm trời. Bạn tốt nghiệp đại học, và bùm! Đột nhiên, bạn có được một công việc với mức lương gấp 10 lần trước đây. Nhưng mọi chuyện không như bạn nghĩ. Cứ tưởng sẽ có một cuộc sống hạnh phúc, viên mãn thì ngay hôm sau bạn thức dậy với cơn đau đầu dữ dội…
Trong Flow, khi tất cả động vật tụ họp, cả nhóm nhìn thấy những cột đá cao và quyết định tới đó để trú ẩn. Tưởng như đã tìm được nơi an toàn.
6. TAKE (Trả một cái giá rất đắt…)
Không có chiến thắng nào miễn phí. Đạt được một thứ gì đó cũng là lúc nhân vật mất đi một thứ gì đó. Và “cái giá” đó đến từ điểm yếu của nhân vật.
Cũng giống như ở nhịp “All is Lost” trong Save the Cat. Cái giá càng đắt, càng khiến nhân vật tuyệt vọng và khiến khán giả bế tắc cùng thì câu chuyện càng kịch tính. Vậy nên hãy “ác” lên, cố gắng đẩy nhân vật của bạn xuống vực thẳm, càng sâu càng tốt.
Trong Flow, cả nhóm gặp một cơn bão lớn, vô số tàu chìm và Mèo Xám bị ngã xuống và bất tỉnh.
7. RETURN (Quay trở về nơi xuất phát…)
Nhân vật trở lại nơi họ bắt đầu cùng với sự biến đổi từ bên trong. Ở chặng này, “Trở về” cũng đồng nghĩa với “Đối mặt”.
Nhân vật đã biết được điều mình thật sự cần, đánh bại kẻ phản diện, học được điều gì đó, và giờ nhân vật quyết định đối mặt với thử thách lớn nhất, thử thách cuối cùng. Kịch tính được đẩy cao và khán giả hồi hộp dõi theo xem liệu nhân vật sẽ thành công hay thất bại.
Trong Flow, Mèo Xám nhận ra “không ai có thể sống một mình, đoàn kết là cần thiết, nhất là trong nghịch cảnh”. Mèo tìm cách quay trở về với bạn bè, cùng Vượn Cáo và chú chó Labrador đi cứu Capybara đang trong tình huống nguy hiểm.
8. CHANGE (Một diện mạo mới)
Là chặng cuối cùng trong Vòng Tròn Câu Chuyện, nhân vật của bạn sau khi trải qua một hành trình dài thì lúc này đã thay đổi hoàn toàn. Sự thay đổi này có thể mang tính cá nhân hoặc cũng có thể là sự thay đổi đối với thế giới xung quanh.
Vượt qua được nỗi sợ của mình? Đánh bại được kẻ xấu? Hàn gắn được mối tình? Hoặc đơn giản trở thành 1 người khác so với ban đầu…
Ở chặng này, bạn phải trả lời cho khán giả: nhân vật của bạn thành công hay thất bại? Sự khác biệt so với lúc khởi đầu là gì? Bài học rút ra là gì?
Trong Flow, Mèo Xám soi mình dưới nước cùng với đồng đội bên cạnh, trái ngược hoàn toàn với hình ảnh “đơn độc” đầu phim. Nếu đầu phim, Mèo Xám mất nhà thì sau hành trình Mèo đã có một “nhà” mới, không phải ngôi nhà vật lý.
Khi nào nên sử dụng “Story Circle”?
Như đã chia sẻ, đây là công cụ mình thường sử dụng trong bước phác thảo ý tưởng, để đảm bảo câu chuyện có điểm khởi đầu, mâu thuẫn, thử thách và một kết quả rõ ràng.
Bạn cũng có thể sử dụng trong phân tích phim. Hoặc dùng nó như một công cụ “gỡ lỗi” để tìm ra những điểm cần cải thiện trong tác phẩm đã hoàn thành.
Và vẫn quan điểm cũ, cấu trúc sinh ra để hỗ trợ chứ không phải để bó buộc người viết. Dù sử dụng bất kỳ cấu trúc nào, điều quan trọng nhất vẫn là cách bạn thổi hồn vào câu chuyện. Cấu trúc chỉ là khung xương, cảm xúc và trải nghiệm của bạn trong quá trình triển khai mới là thứ để lại ấn tượng với khán giả.
Mình là Changxu – Biên kịch trẻ theo đuổi dòng phim thương mại, tập trung khai thác các thể loại chính kịch, gia đình và trinh thám, lên tiếng cho những vấn đề nhức nhối trong xã hội hiện đại. Với mỗi kịch bản, mình tìm kiếm sự chân thực, cảm xúc và chiều sâu – để khán giả không chỉ xem, mà còn trăn trở, đồng cảm với những điều đang diễn ra quanh mình.
